AR GAEL NAWR! Cyhoeddiad Newydd gan y Comisiwn Brenhinol: ‘Llechi Cymru - Archaeoleg a Hanes’ gan David Gwyn

Ar un adeg, arferid gweld llechi o chwareli yng Nghymru ar doeau ledled y byd. Erbyn diwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg, roedd cynifer â thraean o’r holl lechi to a gynhyrchid ledled y byd yn dod o Gymru, gan gystadlu â chwareli yn Ffrainc a’r Unol Daleithiau. Mae’r llyfr hwn yn olrhain y diwydiant o’i fan cychwyn yng nghyfnod y Rhufeiniaid, ei ddatblygiad canoloesol araf ac yna ei ehangiad enfawr yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg – yn ogystal â thrwy ei ddirywiad araf yn yr ugeinfed ganrif.

Llun o Chwarel Dinorwig o’r gorllewin, ar draws Llyn Peris (AP_2010_2454, NPRN 40538)

Mae awdur y llyfr, David Gwyn, yn creu darlun cynhwysfawr o’r diwydiant arbennig hwn ar sail astudiaeth fanwl o archaeoleg ddiwydiannol helaeth y chwareli eu hunain a thystiolaeth hanesyddol y tirweddau syfrdanol y maent wedi’u lleoli ynddynt, yn ogystal â chofnodion cyfreithiol a chofnodion cwmni, llyfrau porthladd, papurau newydd lleol a chenedlaethol, cylchgronau masnach, casgliadau o baentiadau a ffotograffau, a hanesion plwyf.

Yr injan drawst Gernywaidd yn Chwarel Dorothea, Nantlle, a adeiladwyd yn 1904-06 (DI2013_0723, NPRN 26409)

Neilltuir rhai penodau i’r chwareli eu hunain a’r dulliau a ddefnyddid i gloddio’r llechfaen a’i brosesu. Mae penodau eraill yn rhoi sylw i’r dystiolaeth am y technolegau a’i gwnaeth hi’n bosibl i greu’r chwareli – y systemau pwmpio a phŵer, y systemau cludiant mewnol a thros y tir, a’r llongau hwylio a allforiai’r llechi gorffenedig i bedwar ban byd.

Melin ‘Australia’, 1924, yn Chwarel Dinorwig a’i rhes o fyrddau llifio (DS2013_509_005, NPRN 419478)

Mae’n edrych hefyd ar yr aneddiadau a’r cymunedau nodedig a grëwyd gan y chwarelwyr a’u teuluoedd, mewn trefi fel Bethesda a Blaenau Ffestiniog, a phentrefi fel Deiniolen, Tal-y-sarn ac Abergynolwyn.

Chwareli Ffestiniog a Blaenau Ffestiniog, dinas y chwarelwyr (AP_2011_3093, NPRN 305760)

Llyfr fformat mawr gyda 291 o dudalennau yw Llechi Cymru. Archaeoleg a Hanes. Ceir ynddo 243 o luniau o ansawdd uchel a’r pris yw £45.


Llechi Cymru - Archaeoleg a Hanes
I gael manylion pellach ac i archebu copi, cysylltwch â’r Comisiwn Brenhinol ar 01970 621200, chc.cymru@cbhc.gov.uk

Tanysgrifiwch i Newyddion Treftadaeth Cymru a chofrestrwch ar gyfer yr RSS porthiant llawn: cliciwch y botwm RSS hwn a thanysgrifiwch!

Rydym hefyd ar gael ar:


Twitter Hashtag: #RCAHMWales