Ymchwilio i Hanes eich Tŷ

Cilgant, Maesderwen, Pont-y-pŵl.
DI2006_1042 NPRN 400741

Hanes Tai

Mae cyfoeth o wybodaeth yng Nghofnod Henebion Cenedlaethol Cymru (CHCC) am adeiladau domestig a all helpu i ddatgelu ac egluro hanes eich tŷ ddoe a heddiw. Mae ein casgliadau’n cynnwys adroddiadau, arolygon, mapiau, lluniadau, ffotograffau ac awyrluniau yn ymwneud â phob agwedd ar yr amgylchedd adeiledig. Mae gennym lyfrgell arbenigol hefyd sy’n gartref i lawer o gyhoeddiadau sy’n ymdrin â hanes adeiladau ar hyd a lled Cymru.

Os yw eich tŷ yn hen gapel, ysgol, tafarn, melin, goleudy neu adeilad masnachol neu ddiwydiannol, mae’n ddigon posibl bod gennym ddeunydd yn ymwneud ag ef yn ein casgliadau.

Back Row’, Onllwyn: bythynnod gweithwyr deulawr, bellach wedi’u dymchwel.
DI2008_1332 NPRN 407800

Casgliadau

• Mae lluniadau, cynlluniau pensaernïol, arolygon safl e ac adluniadau o ansawdd uchel yn adnodd ardderchog ar gyfer manylion pensaernïol.
• Gall delweddau (ffotograffau a chardiau post) gynnig cyfoeth o wybodaeth gefndirol, gyd-destunol a phenodol iawn weithiau am hanes eich tŷ. Mae ein casgliadau’n cynnwys ffotograffau o du mewn a thu allan adeiladau sy’n dangos sut maent hwy wedi newid dros y degawdau.
• Defnyddiwch ein casgliad mawr o fapiau Arolwg Ordnans i ddod o hyd i adeiladau, darganfod ffi niau tir a chaeau a gweld sut y gall y rhain fod wedi newid dros amser.
• Mae’r casgliadau o Gynlluniau Ystad a Manylion Gwerthu yn cynnwys disgrifi adau hynod ddiddorol o adeiladau, a gwybodaeth am ddaliadau tir a defnydd tir cysylltiedig.
• Gallwch ddefnyddio awyrluniau i leoli eich tŷ o fewn ei gyd-destun ehangach. Mae gennym gasgliadau mawr o awyrluniau sy’n amrywio o ran dyddiad o 1918 hyd heddiw. A yw eich tŷ chi yn un o’r lluniau hyn?

Uwcholwg a golwg o Acorn Cottage, The Close, Llanfairfechan.
DI2010_1096 NPRN 96649

Mae disgrifi adau o adeiladau unigol i’w cael yn CHCC hefyd, gan gynnwys:

• Adroddiadau arolwg
• Disgrifi adau hanesyddol
• Toriadau o bapurau newydd
• Nodiadau
• Briffi au gwylio
• Adeiladau Rhestredig Cadw

Gall ein casgliad bach ond cynhwysfawr o lyfrau llyfrgell, cylchgronau a phamffl edi arbenigol hefyd helpu i ddarparu manylion pensaernïol, hanesyddol, economaidd a chymdeithasol cyd-destunol a phenodol. A gall y rhestri sirol a gyhoeddwyd gan CBHC fod yn fan cychwyn defnyddiol. Mae gennym hefyd gyhoeddiadau mwy penodol ar ffermdai, bythynnod, capeli, melinau, ac adeiladau diwydiannol.

Llun tirwedd o Sawmill Cottage, Anheddiad Camlas Garthmyl, Aberriw.
DI2006_1042 NPRN 400741

Gwasanaethau

Defnyddiwch COFLEIN, ein cronfa ddata ar-lein, i chwilio am safl eoedd sydd o ddiddordeb i chi, bwrw golwg dros gasgliadau sydd wedi’u catalogio, a gweld delweddau o bob rhan o Gymru – www.coflein.gov.uk

Dewch i’n llyfrgell ac ystafell chwilio i weld llyfrau, cylchgronau a deunydd archifol gwreiddiol o CHCC. Rydym ar agor: Dydd Llun, Dydd Mawrth, Dydd Iau a Dydd Gwener 09:30 – 16:00, Dydd Mercher 10:30 – 16:30.
Fe’ch cynghorir i wneud apwyntiad.

Llun o breniau to Cefn Caer, Pennal.
DI2006_0988 NPRN 28277

I gael rhagor o wybodaeth, cysylltwch â’n staff cyfeillgar a phroffesiynol yn:
Llyfrgell a Gwasanaeth Ymholiadau CHCC
CBHC
Adeilad y Goron, Plas Crug, Aberystwyth
Ceredigion, SY23 1NJ

Ffôn: +44 (0)1970 621200
E-bost: chc.cymru@cbhc.gov.uk
Gwefan: www.cbhc.gov.uk
Coflein: www.coflein.gov.uk
Blog: www.newyddiontreftadaethcymru.blogspot.co.uk


Tanysgrifiwch i Newyddion Treftadaeth Cymru a chofrestrwch ar gyfer yr RSS porthiant llawn: cliciwch y botwm RSS hwn a thanysgrifiwch!

---

Rhannu ar:
• Twitter   •   Facebook   • Google+   • Linkedin

---

Rydym hefyd ar gael ar:


Twitter Hashtag: #RCAHMWales

Mapiau yng Nghofnod Henebion Cenedlaethol Cymru

Ardal Llanidloes ym 1887. Map ordnans 25’’, argraffiad cyntaf, dalen sir Drefaldwyn XLVII.4.
DI2011_1094

Defnydd

Gall ymchwilwyr astudio’r mapiau sy’n cael eu cadw yng Nghofnod Henebion Cenedlaethol Cymru. Yn ogystal, gallant weld mapiau Arolwg Ordnans 25 modfedd a 6 modfedd fel haenau ar System Wybodaeth Ddaearyddol.

Yn ystod y bedwaredd ganrif ar bymtheg gwelwyd twf aruthrol mewn gweithgarwch diwydiannol, dyfodiad y camlesi a’r rheilffyrdd, cynlluniau ehangu trefol enfawr, a datblygiadau pwysig eraill a weddnewidiodd rannau o dirwedd wledig Cymru. Mae mapiau’r cyfnod yn tystio i lawer o’r newidiadau hyn.

Ar raddfa lai, gellir yn aml olrhain hanes adeiladau unigol, enwau ffermydd ac aneddiadau, lleoliad hynafiaethau, a thirnodau eraill megis ffynhonnau, cerrig milltir a choed hyd yn oed.

Mae croeso i chi weld y catalog a’r casgliadau wedi’u digido ar Coflein, ein cronfa ddata o safleoedd a’n catalog o archifau, ar-lein yn www.coflein.gov.uk, neu yn ein llyfrgell ac ystafell chwilio.

Ardal Treharris ym 1919. Map ordnans 25’’, ail argraffiad.
DI2012_0326

Arolwg Ordnans

• Mapiau Arolwg Ordnans 1”, ‘Hen Gyfres’
Cynhyrchwyd rhwng 1805 a 1873. Mae cyfrol sy’n cynnwys mapiau ffacsimili o Gymru o’r gyfres hon ar gael yn y llyfrgell.

• Mapiau Arolwg Ordnans 25”, Cyfres y Siroedd
Y rhain yw’r mapiau mwyaf o ran graddfa a gynhyrchwyd yn fasnachol yn y DU. Cawsant eu cyhoeddi mewn camau a chwblhawyd yr argraffiad cyntaf ym 1890. Mae gan CHCC gyfres unigryw o fapiau gwaith yr arolygwyr Arolwg Ordnans a luniodd Gyfres Siroedd Cymru sy’n dangos y mapiau ail argraffiad cyhoeddedig a gwybodaeth mewn glas o’r gyfres flaenorol mewn haen oddi tanynt.

• Mapiau Arolwg Ordnans 6”
Mae’r fersiynau llai hyn o Gyfres y Siroedd yn cynnig gwell drosolwg o’r ardaloedd ar y mapiau. Mae Argraffiad Dros Dro (a gynhyrchwyd cyn cyflwyno Cyfeirnodau Grid Cenedlaethol) a set gyda gridiau ar gael.

• Mapiau Arolwg Ordnans modern o Gymru yn y cyfresi Landranger a Pathfinder

Ystad Baron Hill, Ynys Môn: map ystad o gatalog gwerthiant.
C19734

Casgliadau

• Set o fapiau Arolwg Ordnans 1:10,000 sy’n ffurfio mynegai i gardiau’r NAR [Cofnod Archaeolegol Cenedlaethol]. Mae manylion safleoedd a darganfyddiadau, gan gynnwys cyfeiriadau llyfryddol, i’w cael ar y cardiau NAR. Olion archaeolegol sy’n cael y sylw pennaf.

• Catalogau gwerthiant ystadau o ddechrau’r ugeinfed ganrif Maent yn cynnwys mapiau (wedi’u seilio ar fapiau 25” Cyfres y Siroedd gan mwyaf) sy’n dangos ffiniau’r darnau o dir sydd ar werth. Caiff yr eitemau hyn eu disgrifio’n fanwl a rhoddir enwau tenantiaid yn aml.

• Mapiau o Fur Antwn, Prydain Fore, Prydain Rufeinig, Caerfaddon Rufeinig a Chanoloesol, Caerfaddon Sioraidd, Caerefrog y Llychlynwyr a’r Oesoedd Canol, Caerefrog Rufeinig ac Angliaidd, a mapiau eraill.

• Adargraffiadau o fapiau cynnar, gan gynnwys map ffordd stribed Ogilby (1675), map Blaeu o Sir Forgannwg (1645), mapiau Bowen o Dde Cymru (1729), cynllun Speed o Gaerdydd (1610) ac eraill.

• Siartiau’r Morlys
Siartiau arforol modern o ddyfroedd arfordirol Cymru.

Map Arolwg Ordnans 6”, ail argraffiad, dalen Sir Forgannwg XXVII NE (1901), Cwm Rhondda.
DI2010_1140

Gwasanaethau

• Gwasanaeth ymholiadau am ddim i’r cyhoedd
• Gwasanaeth chwilio blaenoriaethol
• Llyfrgell ac ystafell chwilio
• Llyfrgell ddelweddau
• Digido
• Setiau data a mapio digidol
• Ymweliadau gan grwpiau
• Adnoddau addysgol

Ystafell chwilio Henebion Cenedlaethol Cymru.

Ar agor: Dydd Llun, Dydd Mawrth, Dydd Iau a Dydd Gwener 9:30 – 16:00, Dydd Mercher 10:30 – 16:30.
I gael rhagor o wybodaeth, cysylltwch â’n staff cyfeillgar a phroffesiynol yn:
Llyfrgell a Gwasanaeth Ymholiadau CHCC
CBHC
Adeilad y Goron, Plas Crug, Aberystwyth
Ceredigion, SY23 1NJ

Ffôn: +44 (0)1970 621200
E-bost: chc.cymru@cbhc.gov.uk
Gwefan: www.cbhc.gov.uk
Coflein: www.coflein.gov.uk
Blog: www.newyddiontreftadaethcymru.blogspot.co.uk

Tanysgrifiwch i Newyddion Treftadaeth Cymru a chofrestrwch ar gyfer yr RSS porthiant llawn: cliciwch y botwm RSS hwn a thanysgrifiwch!

---

Rhannu ar:
• Twitter   •   Facebook   • Google+   • Linkedin

---

Rydym hefyd ar gael ar:


Twitter Hashtag: #RCAHMWales

One Hundred Years Ago Today…

During his first cruise in homes water, April–August 1915, Max Valentiner and U38 accounted for five trawlers, three sailing vessel and 22 merchant ships. Valentiner would go on to become the third most successful u-boat commander of the Great War (144 vessels sunk, six damaged and three taken as prizes).

… Max Valentiner, one of the ablest and most ruthless commanders in the German submarine service, brought U38 to the narrowing of the shipping lanes in St George’s Channel (between Cardigan Bay and the Tuskar Rock lighthouse, Ireland).

Over the next 24 hours, the submarine would sink 10 merchant ships and fishing vessels causing the loss of two lives.

The vessels were:

• BONNY, 2702 ton British steamship operated by the British & African Steam Navigation Co. Ltd (Elder Dempster Line);
• GEORGE BAKER, a British steam drifter owned by E. A. Baker of Great Yarmouth (NPRN 516131); http://www.coflein.gov.uk/en/site/516131/details/UNNAMED+WRECK/
  
  
• GLENBY, 2196 ton British steamship owned by R. Ropner & Co, West Hartlepool, and carrying coal from Cardiff to Archangelsk (NPRN 274830); http://www.coflein.gov.uk/en/site/274830/details/GLENBY/
  
  
• ISIDORO , 2044 ton Spanish-owned steamship carrying iron ore from Bilbao to Glasgow;
• KIRKBY, 3034 ton British steamship also owned by R. Ropner & Co, West Hartlepool, carrying coal from Barry (NPRN 274829); http://www.coflein.gov.uk/en/site/274829/details/KIRKBY/
  
  
• MAGGIE, small British steamship, on passage from Youghal to Fleetwood;
• PAROS, 3596 ton British steamship requisitioned by the Admiralty and bringing wheat from Karachi to Manchester (NPRN 274828); http://www.coflein.gov.uk/en/site/274828/details/PAROS/
  
  
• REPEAT, a British steam trawler owned by R. J. Tripp of Kessingland, Suffolk (NPRN 274831); http://www.coflein.gov.uk/en/site/274831/details/REPEAT/
  
  
• THE QUEEN, 557 ton British steamship carrying coal from Ayr to Devonport (NPRN 274832); http://www.coflein.gov.uk/en/site/274832/details/THE+QUEEN/
  
  
• THORNFIELD, 488 ton British steamship belonging to Liverpool and on passage from London to Peel, Isle of Man (NPRN 273139); http://www.coflein.gov.uk/en/site/273139/details/THORNFIELD/ . 

THE QUEEN - built on the Clyde in 1897 by Ailsa Shipbuilding Company and owned by John Hay & Sons, Glagsow. The steamship was sunk by the guns of U38.

The ISIDORO was the first Spanish-owned vessel sunk by a German submarine and the loss brought protest from the Spanish government. Germany had come under strong pressure from America, after the sinking of the LUSITANIA on 7 May 1915, to modify its whole submarine campaign, with a promise that liners would not be sunk if engaged in no hostile act. The sinking of the ISIDORO alienated another neutral nation.

With the whole political situation so delicate, the German Admiralty despatched secret orders for submarines to confine themselves to ‘cruiser warfare’; i.e. submarines were to surface to search for merchant ships and ensure that crews were in a place of safety before sinking the ship, unless the ship had shown ‘persistent refusal to stop ... or active resistance to visit or search’.

However, U38 continued southwards after the 17 August, to join U24 and U27 in the Western approaches. These three submarines continued to sink ships between southern Ireland and Ushant on the French coast, bringing the total losses for the year to a peak in this month (121 ships sunk and five damaged). Each event a tragedy for the crews and shipowners concerned.

Today, we commemorate the lives lost by the sinking of the GLENBY in Welsh waters:

C. Neilson, Boatswain, age 21

Ernest Hall, Donkeyman*.

Remembering those who gave their lives for their country and who have no grave but the sea.

• http://www.peoplescollection.wales/collections/415321
• http://www.peoplescollection.wales/items/468344

*Note: the duties performed by a Donkeyman could be different on every ship, but generally they were responsible for the operation and maintenance of assorted ship’s machinery, other than the main engines, particularly smaller steam boilers and donkey engines used on deck for anchor windlasses and bilge pumps.

Tanysgrifiwch i Newyddion Treftadaeth Cymru a chofrestrwch ar gyfer yr RSS porthiant llawn: cliciwch y botwm RSS hwn a thanysgrifiwch!

Rydym hefyd ar gael ar:


Twitter Hashtag: #RCAHMWales

Cofnod Henebion Cenedlaethol Cymru

Carreg Corbalengi, Penbryn.
DI2008_0439 NPRN 304135

Archif treftadaeth adeiledig Cymru

Mae mwy na chanrif o arolygu, cofnodi a chasglu wedi arwain at greu archif unigryw sy’n adrodd hanes y newidiadau mawr yn nhirwedd hanesyddol Cymru. Mae’n cynnwys deunydd ar bob agwedd ar hanes archaeolegol, pensaernïol, eglwysig, diwydiannol, amddiffynnol ac arforol y wlad.
Cewch ynddo gofnodion ar:

• Tai
• Adeiladau fferm
• Eglwysi
• Capeli
• Ysgolion
• Cylchoedd Cerrig
• Bryngaerau
• Llociau
• Safleoedd Rhufeinig
• Cestyll
• Myntiau
• Camlesi
• Rheilffyrdd
• Gweithfeydd haearn
• Pyllau glo
• Melinau
• Goleudai
• Ffatrïoedd
• Gerddi
• Llongddrylliadau
• Plastai
• Carneddau

... a llawer, llawer mwy

Gorsaf Drydan Cei Connah.
DI2005_0676 NPRN 96149

Casgliadau

• Ffotograffau hanesyddol a modern
• Lluniadau
• Mapiau hanesyddol
• Awyrluniau hanesyddol a modern
• Arolygon archaeolegol ac archifau cloddio
• Adroddiadau a chynlluniau pensaernïol
• Arolygon digidol
• Adluniadau
• Data cwmwl pwyntiau o sganio laser daearol
• GIS – Systemau Gwybodaeth Ddaearyddol
• Ail-greu digidol – modelau 3D ac animeiddiadau
• Llyfrgell arbenigol

Defnyddiwch COFLEIN, ein cronfa ddata ar-lein, i chwilio am safleoedd sydd o ddiddordeb i chi, bwrw golwg dros gasgliadau sydd wedi’u catalogio, a gweld delweddau o bob rhan o Gymru.

Llun o gloddiadau yng Nghastell Aberystwyth.
DI2012_2005 NPRN 86

Defnydd

• Hanes lleol a theuluol
• Hanes tai
• Gwneud modelau
• Addysg bellach ac uwch
• Ysbrydoliaeth artistig
• Lluniau ar gyfer eich sgyrsiau, cyhoeddiadau ac arddangosfeydd
• Twristiaeth
• Cyfryngau / y wasg
• Asesiadau desg
• Darganfod ffiniau
• Astudiaethau ardal ar gyfer ffermydd gwynt, llwybr pibellau ac ati
• Materion cynllunio
• Ymchwilio i safleoedd archaeolegol
• Byrddau gwybodaeth

Dewch i’n llyfrgell ac ystafell chwilio i weld llyfrau, cylchgronau a deunydd archifol gwreiddiol o CHCC. Rydym ar agor: Dydd Llun, Dydd Mawrth, Dydd Iau a Dydd Gwener 09:30 – 16:00, Dydd Mercher 10:30 – 16:30.
Fe’ch cynghorir i wneud apwyntiad.

Coeden Jesse, Eglwys Sant Dyfnog, Llanrhaeadr-yng-Nghinmeirch.
DI2012_0275 NPRN 165239

Gwasanaethau

• Gwasanaeth ymholiadau am ddim i’r cyhoedd
• Gwasanaeth chwilio blaenoriaethol
• Llyfrgell ac ystafell chwilio gyda mynediad i’r rhyngrwyd a wi-fi am ddim
• Llyfrgell ddelweddau
• Ymweliadau gan grwpiau
• Adnoddau addysgol
• Digido
• Setiau data a mapio digidol

Ystafell chwilio Henebion Cenedlaethol Cymru.
DS2007_479_002

I gael rhagor o wybodaeth, cysylltwch â’n staff cyfeillgar a phroffesiynol yn:
Llyfrgell a Gwasanaeth Ymholiadau CHCC
CBHC
Adeilad y Goron, Plas Crug, Aberystwyth
Ceredigion, SY23 1NJ

Ffôn: +44 (0)1970 621200
E-bost: chc.cymru@cbhc.gov.uk
Gwefan: www.cbhc.gov.uk
Coflein: www.coflein.gov.uk
Blog: www.newyddiontreftadaethcymru.blogspot.co.uk

Tanysgrifiwch i Newyddion Treftadaeth Cymru a chofrestrwch ar gyfer yr RSS porthiant llawn: cliciwch y botwm RSS hwn a thanysgrifiwch!

Rydym hefyd ar gael ar:


Twitter Hashtag: #RCAHMWales

Penodi Comisiynwyr (Dwy Swydd)

Allwch chi ein helpu i ddarparu'r gwasanaethau amgylchedd hanesyddol gorau posibl i bobl Cymru?

Archif a gwasanaeth ymchwilio cenedlaethol annibynnol, unigryw i Gymru yw Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru. Mae wedi'i neilltuo i ddehongli a chofnodi'n awdurdodol ein hamgylchedd hanesyddol cyfoethog. Rydym yn gweithredu hyd braich oddi wrth Lywodraeth Cymru, ac mae gennym staff medrus sy'n darparu cyngor proffesiynol a gwybodaeth arbenigol i'r cyhoedd. Rydym wedi ymrwymo i ddarparu'r gwasanaeth amgylchedd hanesyddol gorau posibl i Gymru, gan feithrin gwell dealltwriaeth o'n hadeiladau a'n tirweddau hanesyddol, a sicrhau eu bod yn cael gwell gofal, a chydnabod potensial treftadaeth i helpu i wella bywydau pobl.

Sefydlwyd y Comisiwn drwy Warant Frenhinol ym 1908 ac erbyn hyn, fel Corff a Noddir gan Lywodraeth Cymru, ein prif ffynhonnell o gyllid yw Llywodraeth Cymru. Trwy ein gwaith, rydym yn:

• Ymchwilio i archeoleg, adeiladau, tirweddau a gweddillion morol o'r cyfnod cynhanes hyd heddiw a’u cofnodi;
• Gofalu'n barhaol am archif cyfoethog Cymru o'r amgylchedd hanesyddol yng Nghofnod Henebion Cenedlaethol Cymru;
• Cefnogi pobl i ddysgu am ein treftadaeth gyfoethog drwy adnoddau ar-lein, gweithgarwch allgymorth cymunedol a chyhoeddiadau;
• Rhoi cyngor a gwybodaeth ddiduedd i helpu pobl i reoli'r amgylchedd hanesyddol mewn modd cynaliadwy a moesego. 

Gan adeiladu ar ein llwyddiannau diweddar, rydym yn awr yn dymuno tyfu a datblygu ein sefydliad at y dyfodol. Rydym yn chwilio am bobl i ymuno â'n Bwrdd Comisiynwyr sy'n barod i helpu i gyfarwyddo, herio ac adolygu ein gwaith mewn modd adeiladol. Rydym wedi ymrwymo i gadarnhau ein bwrdd ac amrywio ei aelodaeth, felly rydym yn chwilio am aelodau newydd sydd â phrofiad neu arbenigedd mewn un neu ragor o'r meysydd canlynol:

• Profiad o ddulliau masnachol o weithio, marchnata a gwaith cysylltiadau cyhoeddus a hanes llwyddiannus o godi arian; 
• Arbenigedd mewn rheoli archifau; 
• Arbenigedd mewn gweithio gyda chymunedau, yn enwedig grwpiau anodd eu cyrraedd, ar lefel strategol, ac ymrwymiad i egwyddorion cydraddoldeb ac amrywiaeth; 
• Profiad o ddarparu trosolwg ac her adeiladol i sefydliadau â nodau elusennol; 
• Gwybodaeth am ofynion rôl lywodraethu ar lefel uchel, a hanes llwyddiannus o ymgymryd â rôl o’r fath. 

I gael rhagor o wybodaeth: http://bit.ly/1ghFqYb


Tanysgrifiwch i Newyddion Treftadaeth Cymru a chofrestrwch ar gyfer yr RSS porthiant llawn: cliciwch y botwm RSS hwn a thanysgrifiwch!

Rydym hefyd ar gael ar:


Twitter Hashtag: #RCAHMWales