Diwrnod Treftadaeth Cymunedol - Y Borth ac Ynys-las

Yn ystod y gwanwyn a’r haf eleni fe fydd Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru yn dwyn ynghyd sawl blwyddyn o waith ar y Borth ac Ynys-las mewn prosiect archaeoleg gymunedol newydd wedi’i arwain gan yr archaeolegwyr cymunedol Kimberly Briscoe a Sarahjayne Clements.

Golygfa o’r gorffennol: awyrlun o bentref y Borth ym 1949, wedi’i dynnu gan Aerofilms. Mae’r ddelwedd bellach yng Nghofnod Henebion Cenedlaethol Cymru yn Aberystwyth. NPRN 33037

Bydd y gwaith ar y Borth yn canolbwyntio ar ddatblygiad yr anheddiad, o’r dirwedd gynhanesyddol o ffendir a choedwig, sy’n dod i’r golwg o hyd ar y traeth, i bentref pysgota bach ac yna, yn ystod oes Victoria, i gyrchfan gwyliau glan môr llewyrchus.

Meddai Sarahjayne, “Gyda dyfodiad yr orsaf reilffordd ym 1863, daeth y Borth yn gyrchfan glan môr poblogaidd. Cafodd Gwesty’r Grand a Gwesty’r Cambrian, ger yr orsaf, eu codi yn ystod y cyfnod yma, er bod Gwesty’r Cambrian wedi’i ddymchwel erbyn hyn. Cafodd Eglwys Sant Mathew ei chodi ym 1879 yn sgil adeiladu’r rheilffordd a’r buddsoddiad yn y diwydiant ymwelwyr. Mae pensaernïaeth y Borth yn ddiddorol iawn gan fod sawl gwahanol arddull yma.”

Gwesty’r Cambrian, Y Borth. NPRN 35021

Yn Ynys-las bydd y prosiect yn edrych yn arbennig ar fethiant datblygiad arfaethedig ar ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg i greu cyrchfan gwyliau moethus yma ac ar y maes rocedi milwrol o’r Ail Ryfel Byd a sefydlwyd yng nghanol y twyni tywod.

Dywedodd Kimberly, “Mae twyni Ynys-las yn cuddio llu o gyfrinachau. Bellach yn Warchodfa Natur Genedlaethol Dyfi, mae hanes llai heddychlon o lawer i’w ddarganfod yn y twyni fel y tystia olion megis y lloriau, amddiffynfeydd ac adeiladau concrit a oedd ar un adeg yn rhan o faes profi rocedi arloesol yn yr Ail Ryfel Byd. Ac mae llawer i’w ddatgelu o hyd.”

Sgwner a ddefnyddid i gludo llechi, wedi’i llongddryllio ar draeth Ynys-las. NPRN 407989

I gychwyn y prosiect fe fydd y Comisiwn Brenhinol yn cynnal Diwrnod Treftadaeth Cymunedol yn ystod hanner tymor, ar Ddydd Llun 24 Chwefror am 3pm-7pm yn Neuadd Goffa’r Borth. A oes gennych unrhyw atgofion am y Borth ac Ynys-las? Dewch heibio a dywedwch ragor wrthym am eich treftadaeth!


Facebook: The Coastal Heritage of Borth and Ynyslas 


Coflein - Darganfod ein gorffennol ar-lein
Coflein yw cronfa ddata ar-lein Cofnod Henebion Cenedlaethol Cymru (CHCC), y casgliad cenedlaethol o wybodaeth am amgylchedd hanesyddol Cymru. 


Tanysgrifiwch i Newyddion Treftadaeth Cymru a chofrestrwch ar gyfer yr RSS porthiant llawn: cliciwch y botwm RSS hwn a thanysgrifiwch!

Rydym hefyd ar gael ar:
Twitter Hashtag: #RCAHMWales