Y Comisiwn Brenhinol yn Dychwelyd i Gastell y Gelli ar gyfer Gŵyl y Gelli 2014

Llun o Gastell y Gelli, yn dangos y castell o’r drydedd ganrif ar ddeg (chwith) a’r plasty o’r ail ganrif ar bymtheg (de)

Mae Castell y Gelli (NPRN:25593) wedi’i leoli yng nghanol y Gelli Gandryll, cartref Gŵyl Lenyddol y Gelli a gynhelir bob blwyddyn. Mae’r ŵyl, sydd bellach yn ei 27ain flwyddyn, yn para am 10 diwrnod ac yn denu awduron, artistiaid a pherfformwyr o bedwar ban byd. Caiff ei chynnal o 22 Mai hyd 1 Mehefin eleni.

Yn 2011, cafodd Castell y Gelli, sy’n adeilad rhestredig Gradd I, ei drosglwyddo i berchenogaeth elusen gofrestredig, Ymddiriedolaeth Castell y Gelli. Nod yr Ymddiriedolaeth, drwy weithio gyda Cadw a Pharc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog, yw sicrhau bod y safle’n cael ei ddiogelu’n barhaol. Prosiect cymunedol yw hwn sy’n hybu proses o ailddarganfod, gwarchod ac adfer gyda’r bwriad o adfywio’r castell a’i droi’n ganolfan ar gyfer diwylliant, celf, crefft ac addysg. Bydd yr Ymddiriedolaeth yn cynnal teithiau drwy’r castell yn ystod yr ŵyl eleni. Bydd Richard Suggett, Uwch Ymchwilydd y Comisiwn Brenhinol, yn arwain teithiau (sydd eisoes wedi’u bwcio’n llawn) ar Ddydd Gwener 23 Mai a Dydd Sadwrn 31 Mai.

Wedi’i leoli ar y ffin rhwng Cymru a Lloegr, yr hyn sy’n gwneud Castell y Gelli yn anarferol yw bod rhywun wedi byw ynddo’n ddi-dor ers 800 o flynyddoedd. Cafodd ei godi yn y ddeuddegfed ganrif a dim ond yn yr ugeinfed ganrif y cafodd ei adael yn wag. Ystyrir ei fod yn un o’r safleoedd aml-gyfnod pwysicaf ar yr ochr Gymreig i’r ffin. Mae’r castell canoloesol wedi goroesi, ac mae’r porth o’r drydedd ganrif ar ddeg a’r gatiau pren cynnar yn dal yn gyfan. Y gatiau pren, gyda’u cleddyfau croes gwreiddiol, yw un o dair neu pedair enghraifft sydd wedi goroesi ym Mhrydain.
 

Castell y Gelli: y porth o’r drydedd ganrif ar ddeg a’r gatiau pren cynnar

Cafodd Tŷ’r Castell, plasty Jacobeaidd o’r ail ganrif ar bymtheg, ei adeiladu gydag ochr gorthwr y castell. Mae’r Comisiwn Brenhinol wedi dyddio’r coed yn y tŷ tri-llawr drwy gyfrif blwyddgylchau, ac wedi darganfod iddo gael ei godi ym 1636. Er gwaethaf dau dân yn yr ugeinfed ganrif, mae’r adeiladwaith yn parhau’n gadarn.



Tŷ’r Castell a gorthwr pedwar-llawr y castell

Wrth i’r gwaith ailddarganfod fynd yn ei flaen, mae’n dod yn fwyfwy amlwg bod gan y castell lawer o nodweddion pensaernïol pwysig iawn, ac unigryw efallai. Bydd y muriau’n cael eu cyfnerthu, a’r nod yw atgyweirio yn hytrach nag adnewyddu. Mae’n galondid gweld bod nodweddion hanesyddol y castell yn cael y fath ofal a bod yr adeilad a’r tiroedd unwaith eto yn dod yn ganolbwynt i’r gymuned leol.


Tanysgrifiwch i Newyddion Treftadaeth Cymru a chofrestrwch ar gyfer yr RSS porthiant llawn: cliciwch y botwm RSS hwn a thanysgrifiwch!

Rydym hefyd ar gael ar:
Twitter Hashtag: #RCAHMWales